یکی از اجزای تشکیل‌دهنده اصلی در قسمت موتور خودروهای انژکتوری، سنسور دریچه گاز است. سنسور دریچه گاز (Throttle Position Sensor) در کنار استپر موتور (Stepper) عملیات گاز خوردن خودرو را انجام می‌دهند. این سنسور با کم یا زیاد بودن مصرف سوخت نیز ارتباط مستقیم دارد و در صورت خرابی، باعث گاز خوردن بی‌دلیل خودرو و به دنبال آن مصرف بالای سوخت می‌شود.

امروزه تقریباً تمامی خودروهای وارداتی و چندین مدل خودروی داخلی از مدل دریچه گاز برقی بهره می‌برند. در این مدل‌ها، سنسور مربوطه داخل خود محفظه‌ای که دریچه در آن قرار دارد تعبیه شده است. در برخی خودروهای داخلی ازجمله پژو ۲۰۶، سمند، دنا و یا رانا از مدل دریچه گاز برقی استفاده شده است.

اما غالباً در تمامی خودروهای تولیدی شرکت سایپا از دریچه گاز معمولی استفاده شده است که سنسور دریچه گاز آن‌ها بر روی خود دریچه گاز نصب شده است. در ادامه‌ مطلب قصد داریم اطلاعاتی در مورد عوامل و علائم خرابی سنسور دریچه گاز، نحوه عملکرد آن، طریقه عیب‌یابی آن و … ارائه کنیم.

سنسور موقعیت دریچه گاز چیست؟

سنسور موقعیت دریچه گاز یک مقاومت متغیر است. این سنسور روی دریچه گاز و نزدیک به استپر موتور قرار دارد و توسط یک میله به پولکی که درون دریچه گاز وجود دارد متصل می‌شود. با باز و بسته شدن پولکی، سنسور، اطلاعاتی را به‌صورت ولتاژ برای کامپیوتر ارسال می‌کند. کامپیوتر با توجه به اطلاعات دریافتی میزان سوخت و هوا رو تنظیم می‌کند تا عملیات احتراق و پاشش سوخت به‌درستی در موتور خودرو انجام شود. اگر بخش‌هایی که بر عملکرد سنسور تأثیرگذار هستند هیچ‌گونه مشکلی نداشته باشند، میزان مصرف خودرو در حد استاندارد خواهد بود. در شرایطی که سنسور عملکرد درستی داشته باشد، خودرو در دور آرام بدون مشکل حرکت کرده و به اصطلاح کپ نمی‌کند.

عملکرد سنسور دریچه گاز

قبل از اینکه بخواهیم بیشتر راجع به عملکرد این سنسور بدانیم، بهتر است اجزای اصلی آن را بشناسیم.

سنسور دریچه گاز شامل ۳ پین مختلف است:

پین ۱: مثبت ۵ ولت

پین ۲: سیگنال

پین ۳: اتصال منفی

زمانی که راننده سوئیچ را باز می‌کند اطلاعاتی از پین ۱ یعنی پین مثبت ۵ ولت و پین اتصال منفی برای سنسور ارسال می‌گردد. هنگامی‌که خودرو روشن است و راننده پای خود را روی پدال گذاشته و گاز می‌دهد، مقاومت متغیر، میزان باز شدن دریچه گاز توسط پولکی را به ولتاژ تبدیل می‌کند. این ولتاژ توسط پین ۲ برای کامپیوتر خودرو ارسال می‌گردد.

سنسور دریچه گاز در مصرف سوخت تأثیرگذار است. هنگامی‌که راننده به خودرو گاز می‌دهد وضعیت باز و بسته بودن، ولتاژ و زاویه سنسور تغییر می‌کند. در این شرایط کامپیوتر مقدار هوای ورودی به منیفولد را توسط سنسور مپ (سنسور فشار و دمای هوای ورودی) اندازه‌گیری کرده و میزان پاشش بنزین را تنظیم می‌کند.

در خودروهای پراید از چهار مدل مختلف استفاده می‌شود. در حالی که در خودروهایی همچون پژو ۴۰۵، پارس و سمند از دو مدل شاخک‌دار و همچنین سیستم مدل ساژم استفاده شده است. در مجموع باید گفت که در تولید اکثر خودروهای داخلی سنسور دریچه گاز شاخک‌دار به کار برده می‌شود. این مدل سنسور، خرابی کمتری نسبت به سایر مدل‌ها دارد.

سنسور‌های دریچه گاز بر اساس نوع کامپیوتر بر روی خودرو نصب می‌شوند. در هر مدل کامپیوتر باید مدل مخصوص به همان خودرو را مورد استفاده قرار داد؛ در غیر این‌صورت نصب مدل دیگری بر روی خودرو جوابگو نخواهد بود و مشکلات متعددی ازجمله ریپ زدن خودرو را به همراه خواهد داشت.

عوامل خرابی سنسور دریچه گاز

عوامل متعددی می‌توانند در خرابی سنسور دریچه گاز تأثیر داشته باشند. در لیست زیر مهم‌ترین عواملی که باعث ایجاد خرابی در این سنسور می‌شوند را به صورت خلاصه به شما گوشزد خواهیم کرد.

– یکی از عوامل خرابی سنسور دریچه گاز، آب خوردن به سنسور است. رانندگانی که خودرو خود را به کارواش برده و موتور آن را شستشو می‌دهند حتماً باید سوکت تمام سنسورها از جمله سنسور دریچه گاز را توسط باد خشک کنند. معمولاً کارواش‌های جدید به دستگاه مربوطه برای این مورد مجهز هستند.

– دیگر عاملی که در خرابی این سنسور تأثیرگذار است فشار آوردن بیش‌ازحد معمول و گاز دادن زیاد به خودرو است. دور موتور خودرو را تا حد کاتاف (زمانی که سوپاپ ورودی موتور به خاطر فشار ناگهانی و بیش‌ازاندازه بسته شده و ورود هوا یا سوخت به داخل پیستون برای لحظاتی متوقف می‌شود) بالا نبرید تا آسیبی به سنسور دریچه گاز وارد نشود. با توجه به کیفیت پایین اجناس موجود در بازار، نباید فشار زیادی به ماشین وارد شود تا قطعات فابریک خودرو خراب نشوند.

– کثیف بودن محفظه دریچه گاز و کثیف ماندن به مدت طولانی نیز باعث خراب شدن سنسور دریچه گاز می‌شود. اگر محفظه داخل دریچه گاز به مدت طولانی کثیف بوده و جرم گرفته باشد، باعث باز ماندن پولکی می‌شود. اگر پولکی باز باشد، به دنبال آن سنسور دریچه گاز نیز باز شده و به‌اندازه ۱ یا ۲ درجه تغییر زاویه پیدا می‌کند. زاویه داشتن طولانی‌مدت مقاومت متغیر را دچار خرابی خواهد کرد. در چنین حالتی، حتی با شستن و تمیز کردن محفظه داخل دریچه گاز، سنسور به حالت قبل خود بازنمی‌گردد و باید تعویض شود.

علائم خرابی سنسور دریچه گاز

• بالا ماندن دور موتور

شایع‌ترین عیبی که در صورت خراب بودن سنسور به وجود می‌آید گاز خوردن خودرو هنگام خلاص بودن است. متأسفانه اکثر مردم وقتی می‌بینند خودرو در هنگام خلاص بودن نیز بدون دلیل گاز می‌خورد، اقدام به تعویض استپر موتور می‌کنند. درصورتی که این ایراد می‌تواند از خراب بودن سنسور دریچه گاز باشد.

• کپ کردن خودرو در دور موتور ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰

در هنگام گاز دادن اگر می‌بینید دور موتور بین دورهای ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ بوده و خودرو به درستی گاز نمی‌خورد و خفه می‌کند، به این معنی ا‌ست که سنسور دریچه گاز خراب است.

• تأخیر در گاز خوردن خودرو

اگر ولتاژ سنسور دریچه گاز کمتر از حد استاندارد باشد خودرو دیر گاز می‌خورد. به دلیل آنکه چند ثانیه طول می‌کشد تا ولتاژ به حد استاندارد برسد تا خودرو شرایط مناسب برای گاز خوردن را پیدا کند.

• تأخیر در پایین آمدن گاز خودرو

اگر بعد از رها کردن پدال گاز، درجه دور موتور با تأخیر به حالت نرمال برگردد، ایراد از سنسور دریچه گاز است. در چنین شرایطی سنسور حالت فنری بودن خود را از دست‌ داده است و چندثانیه‌ای زمان خواهد برد تا به حالت اولیه بازگردد.

• افزایش مصرف سوخت

هم‌زمان با گاز خوردن خودرو یا تأخیر در برگشت دور موتور به حالت عادی، کامپیوتر تشخیص می‌دهد که دریچه گاز باز است. در این حالت، ورودی دریچه گاز باز می‌ماند و پاشش سوخت قطع نمی‌شود. این مسئله عاملی برای افزایش مصرف سوخت خواهد بود که عموم مردم از آن اطلاعی ندارند.

• خاموش شدن خودرو در هنگام سرد بودن

اگر خودرو سرد باشد و شما اقدام به گاز دادن خودرو کنید و خودرو خاموش شود، به احتمال خیلی زیاد نشان از مشکل داشتن سنسور دریچه گاز دارد.

نحوه عیب‌یابی سنسور دریچه گاز

قبل از انجام هر کاری ابتدا سوکت سنسور را جدا کنید. توسط یک لامپ تست پین‌های سوکت را بررسی کنید. همان‌طور که قبلاً گفتیم پین‌های سوکت دارای برق ۵ ولت، سیگنال و اتصال منفی است. با استفاده از لامپ تست نمی‌توانید از سالم یا قطع بودن پین سیگنال مطمئن شوید. قطع یا وصل بودن این پین را باید با استفاده از دیاگ و مقدار پارامترهای آن تشخیص دهید.

برای عیب‌یابی سنسور دریچه گاز با استفاده از دیاگ، ابتدا باید وارد قسمت خواندن کد خطا شوید. با توجه به موقت یا دائم بودن کد خطا، اقدام به پاک کردن کد خطا کنید. اگر خطا موقت باشد به‌راحتی پاک می‌شود، اما اگر خطا دائم باشد پاک نمی‌شود. در بعضی موارد خطای سنسور در کامپیوتر ثبت نمی‌گردد و کد خطا نشان داده نمی‌شود. در این صورت باید در قسمت پارامترهای دستگاه به دنبال پیدا کردن عیب سنسور دریچه گاز باشید.

برای عیب‌یابی صحیح مراحل زیر را قدم‌به‌قدم انجام دهید:

۱. ابتدا باید وضعیت دریچه گاز را بررسی کنید. اگر وضعیت در حالت بسته باشد مشکلی وجود ندارد. اما اگر در حالت باز باشد یعنی سنسور خراب است.

۲. در مرحله بعد باید زاویه دریچه گاز را مورد بررسی قرار دهید. تمام خودروهایی که سنسور دریچه گاز دارند، زاویه دریچه گاز آن‌ها باید صفردرجه باشد. اگر زاویه از صفردرجه بیشتر باشد باید ابتدا از سالم بودن سیم گاز مطمئن شوید. در شرایطی که سیم گاز سالم باشد و زاویه دریچه گاز بیشتر از صفردرجه باشد یعنی سنسور خراب است و می‌بایست آن را تعویض کنید.

۳. آخرین مرحله برای عیب‌یابی، بررسی کردن میزان ولتاژ دریچه گاز است. ولتاژ استاندارد دریچه گاز عددی میان ۴۰۰ تا ۶۰۰ است. اگر ولتاژ کمتر از ۴۰۰ باشد باعث دیر گاز خوردن خودرو می‌شود. اگر ولتاژ بین ۱۰۰۰ تا ۱۳۰۰ باشد به احتمال زیاد سنسور خراب است. اما اگر ولتاژ عدد ۴۹۰۰ را نشان داد معمولاً یکی از سیم‌های متصل به سوکت قطع است. در این شرایط اگر سیم‌ها قطع نباشد، سنسور نیاز به تعویض دارد.