کلاچ در سیستم انتقال نیروی خودرو کار وصل و قطع‌کردن نیرو را به عهده می‌گیرد. در واقع، به‌نوعی توان و نیرویی را که موتور تولید می‌کند در کنترلش دارد. با گرفتن کلاچ، نیرو از موتور وارد جعبه‌دنده میشود و دنده‌ها راحت تعویض می‌شوند. حرکت ماشین زیر پایتان وابسته به دیسک، صفحه‌کلاچ و چند ابزار دیگر است.
در خودروهایی که دنده دستی دارند، پدال کلاچ به صفحه کلاچ متصل است و نیروی موتور از طریق پدال به صفحه و بخش‌های دیگر می‌رسد. پس واقعیت این است که صفحه کلاچ از آن قطعاتی در خودرو است که مدام استفاده میشود و بعد از مدتی نیاز به تعویض پیدا می‌کند. اما چه زمانی؟ نشانه‌های کم‌شدن عمر و زمان تعویض صفحه کلاچ چیست؟ در ادامه همه اینها را می‌خوانید.
عواملی که باعث کاهش عمر صفحه کلاچ می‌شوند
قبل از اینکه بدانید زمان تعویض صفحه کلاچ خودرویتان رسیده یا خیر، اجازه بدهید از عواملی بگوییم که از عمر این قطعه پرکاربرد کم می‌کنند. با دانستن بعضی از این عوامل می‌توانید مانع از کاهش عمر صفحه کلاچ شوید و برخی دیگر هم عواملی هستند که زورشان به شما می‌چربد و وقوعشان اجتناب‌ناپذیر است.
۱. درست عوض‌نکردن دنده
در هر بار تعویض دنده باید کلاچ را تا انتها فشار بدهید. اگر این کار را نکنید به صفحه کلاچ آسیب می‌رسد. عوض‌کردن نامناسب دنده از آن مواردی است که اگر حواستان را جمع کنید، زمان تعویض صفحه کلاچ را به تعویق خواهید انداخت. بعد از تعویض دنده هم باید پا را از روی کلاچ بردارید. اگر چنین کنترلی در تعویض دنده ندارید، باید به خاطر سلامت صفحه کلاچ هم که شده، روی این مهارت رانندگی‌تان بیشتر کار کنید.
۲. انتخاب دنده غلط
اگر در سربالایی‌ها مشغول به رانندگی هستید، باید حواستان به استفاده از دنده مناسب باشد. دنده یک و دو برای چنین شرایطی مناسب است. در غیر این صورت، به خودرو فشار زیادی می‌آید و یکی از نتایج نامطلوب ماجرا هم چیزی نیست جز تخریب صفحه کلاچ.
۳. رانندگی در ترافیک سنگین
ترافیک است و مجبورید که برای کنترل خودرو کلاچ را زیاد نگه دارید. حتی اگر حرفه‌ای باشید هم در ترافیک‌های شهری سنگین مجبور می‌شوید که پا را زیاد روی کلاچ نگه دارید تا تصادفی پیش نیاید. این چیزی نیست که صفحه کلاچ به‌سادگی با آن کنار بیاید. پس ترافیک هم عامل دیگری برای به جلوانداختن زمان تعویض صفحه کلاچ است.
۴. شتاب زیاد در حرکت
نباید از خودرویی که شتاب و سرعت زیادی را در رانندگی از سر می‌گذراند، انتظار داشتن صفحه کلاچی سالم و بدون مشکل داشته باشد. شتاب زیاد اثرات مخربی روی این قطعه حساس خودرو می‌گذارد.
۵. سوار کردن تعداد زیادی سرنشینان
خودروها مانند آدم‌ها نیستند؛ یعنی نمی‌توانید انتظار داشته باشید که با توسعه مهارت‌های فردی ظرفیت‌شان را افزایش بدهند. هر خودرو از نظر وزن، آستانه تحملی دارد که باید به آن احترام بگذارید. اگر تعداد زیادی سرنشین به خودرو فشار بیش از حد وارد کنند، زمان تعویض صفحه کلاچ هم زود‌به‌زود از راه خواهد رسید.
نحوه تشخیص زمان تعویض صفحه کلاچ
عوامل اثرگذار بر زمان تعویض صفحه کلاچ را مرور کردیم. برخی مانند اسیرشدن در ترافیک و ناگزیربودن به گرفتن کلاچ از کنترل‌تان خارج هستند اما برخی دیگر مانند سوارنکردن تعداد زیاد سرنشین می‌توانند عمر صفحه کلاچ را بیشتر کنند. نشانه‌هایی وجود دارد که به شما می‌گوید باید به فکر تعویض این قطعه از خودرو باشید:
زمانی که پدال کلاچ سفت و خشک میشود، باید شاخک‌های مربوط به امور فنی خودرو را تیز کنید چون این نشانه‌ای از فقدان حالت ارتجاعی و فنری پدال است و تلویحا به شما می‌گوید که باید آستین‌ها را برای عوض‌کردن صفحه کلاچ بالا بزنید.
زمانی که گرد پیری و استهلاک به قامت صفحه کلاچ می‌نشیند، در هر بار رهاکردن پدال آن، پای شما هم در حرکتی سرعتی به عقب پرتاب میشود. یکی دیگر از نشانه‌های نیاز به تعویض صفحه کلاچ، سروصدایی است که دنده‌ها در هنگام عوض‌کردن به‌وجود می‌آورند.
-
عدم ارتباط مناسب بین دور موتور و سرعت
با استهلاک و تخریب صفحه کلاچ، زمانی که خودرو در حرکت است، دور موتور افزایش پیدا می‌کند اما سرعتی در شأن و متناسب با آن به وجود نمی‌آید. یعنی نسبت افزایش سرعت در مقایسه با دور موتور پایین‌تر است. این هم نشانه‌ای دیگر از نیاز به تعویض صفحه کلاچ به شمار می‌رود.
در دنیای رانندگی می‌گویند: «دنده درست جا نمیره». جا نرفتن درست دنده یا سخت‌شدن تعویض دنده هم از نشانه‌های آن است که صفحه کلاچ نفس‌های آخرش را می‌کشد.
زمانی که خودرو شروع به حرکت می‌کند، در همان آغاز کار -یعنی وقتی که آن را در دنده یک می‌گذارید- و با رهانمودن کلاچ، اتاق خودرو به لرزش درمی‌آید. این هم یعنی صفحه کلاچتان مستهلک و خراب شده است.
یکی دیگر از علائمی که احتمال تمام‌شدن صفحه کلاچ را گزارش می‌کند، خاموش‌نشدن خودرو در زمانی است که آن را در دنده دو قرار می‌دهید و به‌حال خود رها می‌کنید. خاموش‌نشدن خودرو و حرکت‌کردن آن به معنای تمام‌شدن صفحه کلاچ است. در صورت خاموش‌شدن خودرو یعنی هنوز زمان تعویض فرا نرسیده است. این میتواند یک نشانه یا شاید هم آزمون برای بررسی وضعیت صفحه کلاچ خودرو باشد.
چند نکته کاربردی
۱. کلاچ و ترمز گرفتن مداوم در مسیرهای شهری باعث میشود که نیاز به تعویض صفحه کلاچ خودروها بالا و بالاتر برود. شاید برای خودروی رانندگان جاده‌های بیرون از شهر، عمر این قطعه بیشتر باشد. چون درگیر ترافیک نیستند و نیاز نیست که مدام به سیستم کلاچ فشار وارد کنند. اما رانندگانی که در شهرهای شلوغ و پرترافیک تردد می‌کنند، مدام نیاز به بررسی وضعیت صفحه کلاچ و احتمالا تعویضش دارند. هر چند که قانون خاصی وجود ندارد و نیاز به تعویض صفحه کلاچ به عوامل متعددی وابسته است، اما به‌طور متوسط، ماشین‌های معمولی ایرانی در حوالی ۴۵ هزار کیلومتر نیاز به تعویض صفحه کلاچ پیدا می‌کنند.
۲. یادتان باشد که تعویض صفحه کلاچ کاری بسیار تخصصی است و نباید آن را به مکانیکی واگذار کنید که تجربه کاری زیادی ندارد یا در این امر خبره نیست. دیسک و صفحه قطعه حساسی است و در زمان تعویض آن باید نکاتی مانند استفاده از کاسه نمد، تنظیم درست سیم کلاچ و روغن‌کاری بلبرینگ رعایت شوند. معمولا هم‌زمان با تعویض صفحه کلاچ، نیاز به تعویض روغن گیربکس هم پیش می‌آید. پس این نکته را هم به‌خاطر بسپارید.
۳. زمانی که نیاز به تعویض کلاچ پیش می‌آید، این کار را اصولی انجام بدهید و به امید کاهش هزینه‌ها به سراغ ترفندهایی مانند عوض‌کردن لنت‌‌های روی دیسک نروید. مکانیک‌های حرفه‌ای به شما پیشنهاد می‌کنند که با سرآمدن عمر صفحه کلاچ اقدام به تعویض آن کنید، چراکه اقداماتی مانند تعویض لنت روی دیسک راه‌کاری موقتی است که نهایتا هم مشکلتان را حل نخواهد کرد و هزینه‌ای اضافی برایتان به بار می‌آورد. پس بهتر است از همان ابتدا کار اصولی را انجام بدهید و تصمیم درستی بگیرید تا هزینه خودروی خود را بیهوده با روش‌های اشتباه زیاد و زیادتر نکنید.
در آخر
اگر راننده‌ای تازه‌وارد هستید، رفتار درست با کلاچ را بیشتر تمرین کنید. بیهوده و در زمان‌های نامناسب به آن فشار وارد نکنید و نکات دیگر را هم رعایت بفرمایید. اگر هم که تازه‌وارد محسوب نمی‌شوید، باز هم دقت به نکاتی که گفته شد به دردتان خواهد خورد. زمان تعویض صفحه کلاچ را بشناسید و نشانه‌هایی که خبر تعویض را برایتان می‌آورند، دست‌کم نگیرید.